MỐI QUAN HỆ GIỮA BỆNH TIỂU ĐƯỜNG VÀ BỆNH TIM MẠCH

1. Bệnh tiểu đường là gì?

Bệnh tiểu đường (hay đái tháo đường) là một rối loạn chuyển hóa mạn tính, đặc trưng bởi tình trạng nồng độ đường huyết tăng kéo dài do cơ thể không sản xuất đủ insulin hoặc tế bào cơ không sử dụng hiệu quả insulin.

Tại Việt Nam, Bộ Y tế ghi nhận có khoảng 7 triệu người mắc bệnh tiểu đường (chiếm hơn 7% người trưởng thành) và hơn 50% chưa được chẩn đoán hoặc điều trị đúng cách. Đây là một trong những nguyên nhân hàng đầu dẫn đến các biến chứng tim mạch nguy hiểm như nhồi máu cơ tim, đột quỵ và suy tim.

Hình 1: Đái tháo đường xảy ra khi tình trạng lượng đường trong máu tăng cao kéo dài

2. Vì sao bệnh tiểu đường gây nên bệnh tim mạch?

Người bệnh tiểu đường có nguy cơ mắc bệnh tim mạch cao hơn đáng kể (gấp 2–4 lần theo WHO) so với người khỏe mạnh. Mối liên hệ này được giải thích qua nhiều cơ chế sinh học:

• Tổn thương nội mạc mạch máu: Đường huyết cao kéo dài gây tổn thương lớp nội mạc, làm mạch máu kém đàn hồi, dễ tích tụ mỡ và hình thành mảng xơ vữa.
• Viêm mạn tính và stress oxy hóa: Sản phẩm Glycat hóa (AGEs) làm tăng phản ứng viêm, mảng xơ vữa dễ vỡ gây nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ.
• Rối loạn lipid máu: tăng triglycerid, giảm HDL-C và tăng LDL-C thúc đẩy xơ vữa mạch.
• Tăng đông và kết tập tiểu cầu: Làm tăng nguy cơ hình thành huyết khối trong mạch vành hoặc não.

Hình 2: Bệnh tiểu đường liên quan đến rối loạn chuyển hóa làm gia tăng xơ vữa động mạch và huyết khối động mạch

3. Các biến chứng tim mạch thường gặp ở người tiểu đường

• Bệnh mạch vành: Gây ra các cơn đau thắt ngực và là nguyên nhân chính dẫn đến nhồi máu cơ tim cấp tính.
• Suy tim: Thường là suy tim sung huyết, hậu quả của những tổn thương cơ tim kéo dài do tiểu đường.
• Bệnh mạch não: Dẫn đến đột quỵ (nhồi máu não hoặc xuất huyết não).
• Bệnh mạch máu ngoại biên: Tắc nghẽn các mạch máu ở chi dưới, tăng nguy cơ hoại tử.

4. Vai trò của can thiệp tim mạch trong điều trị bệnh nhân tiểu đường

Khi bệnh tiểu đường gây tổn thương mạch máu nghiêm trọng, đặc biệt là mạch vành, người bệnh có thể cần đến phương pháp can thiệp tim mạch (PCI – Percutaneous Coronary Intervention) để tái thông dòng máu nuôi tim. Nguy cơ tái hẹp mạch vành sau đặt stent ở bệnh nhân tiểu đường cao hơn người bình thường do tình trạng viêm mạn tính và rối loạn chuyển hóa lipid.

Để hạn chế nguy cơ tái hẹp, các stent phủ thuốc (Drug-Eluting Stent – DES) đã trở thành lựa chọn ưu tiên trong can thiệp mạch vành. Một trong những giải pháp can thiệp tim mạch nổi bật hiện nay là VSTENT – Stent phủ thuốc Sirolimus do Công ty Cổ phần Nhà máy Trang thiết bị Y tế USM Healthcare sản xuất với nhiều ưu điểm:

• Lớp phủ thuốc Sirolimus giúp ức chế sự tăng sinh tế bào, qua đó làm giảm đáng kể nguy cơ tái hẹp mạch vành sau can thiệp.
• Thiết kế tiên tiến với cấu trúc khung stent độc đáo giúp tăng độ bền, độ linh hoạt và giúp bao phủ lòng mạch tốt.
• Được nghiên cứu và phát triển theo tiêu chuẩn quốc tế , hiện đã được sử dụng rộng rãi trong nhiều trung tâm can thiệp lớn tại Việt Nam.

Hình 3: VSTENT – Stent phủ thuốc Sirolimus do Công ty Cổ phần Nhà máy Trang thiết bị Y tế USM Healthcare sản xuất

5. Phòng ngừa bệnh tim mạch ở người tiểu đường

Phòng ngừa là yếu tố cốt lõi giúp người bệnh kiểm soát cả đường huyết và biến chứng tim mạch.

• Kiểm soát đường huyết: duy trì đường huyết (HbA1c) dưới 7% giúp ngăn ngừa tổn thương mạch máu và giảm nguy cơ nhồi máu cơ tim, đột quỵ (theo khuyến cáo ADA 2024).
• Kiểm soát huyết áp và mỡ máu: Bệnh nhân tiểu đường cần giữ huyết áp dưới 130/80 mmHg, dùng statin hoặc ACEi/ARB nếu có sự chỉ định của bác sĩ điều trị.
• Duy trì lối sống khỏe mạnh: ăn nhiều rau xanh, cá, ngũ cốc nguyên hạt; hạn chế đường, chất béo và thực phẩm chế biến sẵn. Tập thể dục đều đặn ít nhất 30 phút mỗi ngày. Bỏ thuốc lá, hạn chế rượu, bia và các chất kích thích.
• Theo dõi và khám sức khỏe định kỳ: Khám định kỳ 3–6 tháng/lần để theo dõi đường huyết, mỡ máu, chức năng tim và thận. Báo ngay cho bác sĩ nếu có triệu chứng như: đau ngực, khó thở, phù chân hoặc mệt mỏi bất thường.

Hình 4: Ăn uống lành mạnh để kiểm soát đường huyết và biến chứng tim mạch

Kết luận

Bệnh tiểu đường và bệnh tim mạch là hai mặt của cùng một vấn đề sức khỏe. Việc kiểm soát đường huyết tốt, kết hợp với dự phòng tim mạch tích cực, là chìa khóa giúp kéo dài tuổi thọ và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh.

Nguồn tham khảo

1. American Diabetes Association. Standards of Care in Diabetes – 2024.
2. European Society of Cardiology. Guidelines on Cardiovascular Disease in Diabetes, 2023.
3. International Diabetes Federation. IDF Diabetes Atlas, 2023.
4. World Health Organization. Diabetes Country Profiles – Vietnam, 2023.
5. Bộ Y tế Việt Nam. Báo cáo Ngày Thế giới Phòng chống Đái tháo đường 2023.
6. Zinman B et al. EMPA-REG OUTCOME. NEJM, 2015.
7. Marso SP et al. LEADER. NEJM, 2016.